Klocki dla dzieci, potocznie zresztą mówi się, że Lego, choć przecież to tylko jeden z producentów, zostały wymyślone stosunkowo dawno, ale bardzo szybko zdobyły uznanie nie tylko samych dzieci, ale również rodziców. Dzisiejsze zestawy klocków niewiele mają wspólnego z tymi, które były produkowane jeszcze niedawno. Dziś są to całe serie tematyczne, zresztą także same klocki zmieniły się nie do poznania. Nadal jednak jest to jedna z najwspanialszych zabawek dla dzieci. Dlaczego? Przede wszystkim dlatego, że klocki się nie nudzą. Zgoda, mając do dyspozycji jeden tylko zestaw, niewiele można z nim zrobić, ale tak naprawdę zwykle zestawy są szybko dekompletowane, a to, co zostanie, służy do budowy konstrukcji, o jakich nawet pojęcia nie ma pomysłodawca serii.

Klocki to zabawki dla dzieci, które bardzo rozwijają wyobraźnię przestrzenną. Możliwość stworzenia przestrzennej konstrukcji, która dodatkowo ma zwykle pełnić jakąś z góry założoną funkcję, nie jest czynnością prostą. Tak naprawdę również wyobraźnia dziecka bierze udział w zabawie, bo nawet najlepsze klocki nie zastąpią zabawy wyobraźnią.

Z klocków podobno się nie wyrasta. Trzeba jednak do nich dorosnąć, ale nie ze względu na jakieś szczególne ograniczenia. Trzeba najpierw budować z dużych klocków, ale tylko dlatego, że te trudniej połknąć. Ogólnie rzecz biorąc jednak, klocki są zabawką dla dzieci w każdym wieku, oczywiście jeśli respektuje się przeznaczenie zestawu, bo trzylatek nie zbuduje floty okrętów kosmicznych, choćby instrukcja pokazywała się po jednym klocku w każdym kroku. Nie oznacza to jednak, że dziecko takie nie będzie się dobrze bawiło. Po prostu efekt jego zabawy będzie zgoła inny niż to założył producent.

Zakup klocków nie jest szczególnie trudny. Rodzice zwykle wahają się, który z zestawów będzie najłatwiejszy i najbardziej efektowny. Takie drobiazgi nie mają znaczenia, bo dzieci też nie wczytują się w instrukcje składania i jeśli coś nie wychodzi, zaraz znajduje się sprytne inżynieryjne rozwiązanie powstałe w głowie kilkulatka. A jeśli by nie powstało, najwyżej zamiast statku kosmicznego wyjdzie hotel razem z basenem- też żadna strata. Dziecko się dobrze bawi, zabawki spełniły swoją funkcję, a rodzice głowią się, jakim cudem jest to możliwe.

Wiele uwagi poświęca się rzekomo ogłupiającym, kompletnie nierozwijającym zabawkom, gdzie jako przykład zwykle podaje się najróżniejsze popularne figurki. Oczywiście nie trzeba nikomu tłumaczyć, jak wiele dzieli dzisiejsze „figurki” od maskotek i innych figurek, które były produkowane, dajmy na to, ze dwie dekady wcześniej.

To właśnie ową złożoność zabawek dla dzieci przedstawia się jako wroga wyobraźni. Czy słusznie? Raczej nie. Maskotki, pluszaki i inne zabawki tego rodzaju od zawsze służyły dzieciom jako źródło bodźców poruszających wyobraźnię. Tak naprawdę to, czy postać porusza ręką, nogą, czy tańczy, śpiewa albo strzela, niczego w tym zakresie nie zmienia, poza siłą bodźca docierającego do dziecka. Oczywiście, że rola wyobraźni w takiej zabawie jest już nieco inna, ale ani mniejsza, ani większa niż dawniej.

Nowoczesne zabawki zwykle wzorowane są na bohaterach animacji i filmów dla dzieci i młodzieży. Choć wyzwalają pozytywne skojarzenia, dorośli zwykle krytykują je, głównie za to, że bohaterowie takich animacji często posługują się przemocą. To, samo w sobie, podziwu budzić nie może, ale też nie może oznaczać, że sama zabawka jest zła- ostatecznie Robin Hood też posługiwał się wyrafinowaną przemocą, a Tom i Jerry to przecież bajka, która przeniesiona w świat rzeczywistości, doprowadziłaby wszystkich bohaterów do śmierci w pół minuty.

Krytyka nowoczesnych zabawek jest zrozumiała w kontekście zabawek, które stylizowane są na urządzenia elektroniczne. Te pełnią funkcje dawniej zarezerwowane dla rodziców, jeśli chodzi o przekazywanie wiedzy, oraz klocków, jeśli chodzi o wpływ na rozwój wyobraźni. Tak naprawdę zabawki te nie pobudzają jednak wyobraźni głębokiej, a jedynie służą do wykonywania prostych wizualizacji, które nawet wzbudzone przez figurkę Batmana byłyby wielokrotnie silniejsze, a więc i bardziej stymulujące.

Wielu producentów zabawek reklamuje swoje wyroby, mówiąc o nich, że to zabawki edukacyjne. Zastanówmy się przez chwilę na kilku przykładach, jakie cechy musi posiadać zabawka, aby zasłużyła na to miano.

Zabawką edukacyjną często mają być klocki. Nie chodzi wyłącznie o oryginalne Lego, ale też wiele mniej lub bardziej do nich podobnych produktów. Ich wartość edukacyjna ma polegać na tym, że dziecko, budując z klocków, ćwiczy wyobraźnię przestrzenną, zaczyna rozumieć pewne zasady fizyki i uczy się bardzo specyficznej jednak metody łączenia poszczególnych klocków ze sobą. Zdecydowanie można powiedzieć, że klocki mogą być zabawką edukacyjną. Dlaczego mogą, a nie po prostu są? Odpowiedź jest banalnie prosta- są, jeśli dzieci wykorzystują klocki plus minus zgodnie z przeznaczeniem.

Serie „komputerów” i „tabletów” edukacyjnych to jeden z najpopularniejszych prezentów. W gruncie rzeczy jednak ich rolą jest bardziej odciążenie rodziców niż rzeczywista edukacja. Wcześniej to rodzice podawali dziecku jabłko i mówili, że tak się nazywa. Dziś robią to prymitywne technologicznie urządzenia stylizowane na różne elektroniczne gadżety. Wbrew nazwie, jest to jednak z najmniej „edukacyjnych” zabawek, gdyż w najlepszym wypadku przekazuje podstawową wiedzę, natomiast nie rozwija żadnych szczególnych umiejętności.

Różnego rodzaju gry słowne. Te są prezentowane jako edukacyjne, choć zwykle wymagają od graczy już osiągnięcia pewnego szczebla zaawansowania. Można by więc przyjąć, że są edukacyjne, ale nie tyle uczą, ile raczej pomagają rozwijać już posiadane umiejętności.

Trochę inaczej rzecz ma się z koncepcyjnymi grami różnego typu, polegającymi na połączeniu skromnej choćby aktywności ruchowej z umiejętnością przewidywania. Ze dwadzieścia lat temu taką funkcję spełniały „baseny” z rybami mającymi w pyszczkach magnes i które trzeba było łowić miniwędką. Dziś oczywiście taka zabawka nie byłaby szczytem marzeń większości dzieci, ale ostatecznie zabawek dla dzieci, które mają działać w podobny sposób jest całe mnóstwo. Czynnikiem edukacyjnym, który stymuluje dziecko, jest tu szeroko rozumiana interakcyjność takich zabawek.

Dziecko, aby prawidłowo się rozwijało, musi mieć zapewnione odpowiednio bogate środowisko. W naukach socjologicznych rozumieć przez to należy takie otoczenie, które daje młodemu człowiekowi możliwości rozwoju przez interakcje z innymi osobami, ale także przez wykorzystanie przedmiotów. Oczywiście największą rolę będą odgrywały zabawki.

Dla dziecka jednak nie wszystkie zabawki będą miały identyczną wartość edukacyjną. Niektóre będą pomagały rozwijać umiejętności analityczne, inne wyobraźnię, a jeszcze inne będą wspomagały rozwój zupełnie innych umiejętności i zdolności dziecka. Dlatego też ważne jest, aby wybór zabawki był podyktowany nie tylko widzimisię dziecka, ale także wartością, jaką zabawka ta może wnieść w jego rozwój.

Dość powszechnie mówi się, że popularne obecnie zabawki, w przeciwieństwie na przykład do klocków czy układanek, nieszczególnie poprawiają rozwój dziecka. To nie do końca prawda. Oczywiście- jeśli dziecko będzie miało jedynie całą półkę postaci superbohaterów, rozwój ten będzie bardzo jednokierunkowy, ale jednak będzie. Zabawki takie wspomagają bardzo dobrze wyobraźnię dziecka, nierzadko mogą być powodem zwiększenia aktywności ruchowej, a tego ostatniego na pewno nie zapewniają puzzle ani gry słowne.

Oczywiście decydującym czynnikiem, który będzie miał wpływ na to, jaką zabawkę kupić, powinien być wiek dziecka. To logiczne, że jednoroczniak, trzylatek i siedmiolatek nie będą bawiły się w taki sam sposób, natomiast też nie ma niczego złego, jeśli dzieci z różnych grup wiekowych od czasu do czasu będą bawiły się razem, bo w takim przypadku ważniejsze niż zabawki będzie towarzystwo innych dzieci, a zabawki mają tylko być czymś w rodzaju wspólnego tematu. Dlatego też wybór zabawek, owszem, należy zapewnić dziecku duży, jednak trzeba zawsze dbać i o to, aby dziecko widywało się z rówieśnikami.

Zabawki odgrywają niebagatelną rolę w prawidłowym kształtowaniu osobowości dziecka. Mogą być wykorzystywane nawet w celach tak abstrakcyjnych, jak kształtowanie postaw społecznych czy osadzanie wzorów osobowościowych, ale te funkcje nie są niczym nowym- tak było od zawsze, ale z powodu zmiany firmy przekazu, zaczęliśmy się nimi szerzej interesować, a co za tym idzie, również baczniej przyglądać się zabawkom.

Puzzle to bardzo specyficzna zabawka dla dzieci. Nie będę opowiadał o ich historii, choć ta również jest pasjonująca. Ważne, że te poszatkowane maszynowo kartoniki są jednym z najbardziej popularnych typów zabawek na świecie. Wprawdzie gadżety elektroniczne i nowoczesne zabawki spowodowały spadek zainteresowania tradycyjnymi zabawkami dla dzieci, w tym również puzzlami, ale te ostatnie cały czas są dostępne na półkach sklepowych, a wybór de facto jest jeszcze większy.

Dla najmłodszych puzzle to szansa na rozwój wyobraźni przestrzennej, bo wszak dopasowanie nawet kilkunastoczęściowej układanki wymaga użycia nie tylko wzroku. Przy okazji układanie puzzli zwiększa zdolności psychomotoryczne, natomiast gra taka, jako bardzo spokojna, wycisza emocje dziecka i uczy je nad nimi panować. To ważna umiejętność, którą zresztą można rozwijać również później układając większe zestawy. Na puzzlach dla najmłodszych zwykle przedstawiane są postaci z bajek albo proste rysunki. Im zaś zestaw większy, tym mniejsze elementy i większa szczegółowość obrazu.

Dla dzieci w wieku szkolnym doskonałe są większe zestawy: od kilkuset do tysiąca kilkuset elementów. Ułożenie tego jest sztuką, tym bardziej że pojedyncze puzzle mają tendencję do wskakiwania do odkurzaczy. Układanki rozwijają zdolności przestrzenne, ale co najdziwniejsze, również emocjonalne. Udowodniono naukowo, że pasjonaci puzzli (obecni i ci, których pasja wygasła w wieku kilkunastu lat), lepiej panują nad emocjami, są spokojniejsi i ogólnie lepiej sobie radzą z uczuciami. To sporo, jak na fakt, że wystarczy tylko skończyć jakieś puzzle.

Najstarsi mogą oczywiście porwać się na zestawy składające się z kilku tysięcy elementów, ale to już trudno potraktować jako zabawki dla dzieci- to już zestawy dla profesjonalistów, choć dzieciom oczywiście też wolno próbować swoich sił. Po prostu to już jest trudna sztuka.

Puzzle ustępują elektronice, a szkoda. Dzięki różnorodnym motywom stanowią często jakby dodatek do pasji dziecka- modelarze kupują puzzle z samolotami, miłośnicy zwierząt- z psami lub końmi, marzyciele marzą o złożeniu obrazu „błękitne niebo nad chorwackim morzem, czyli wszystkie odcienie niebieskiego”- niektórym się to udaje. Radość jest wielka, a rozwój dziecka w trakcie układania dostaje niezłego kopa.

Pierwsze zabawki elektroniczne nie przypominały w niczym tego, co dziś za parę złotych można kupić w hipermarkecie. Sam pamiętam futurystyczny radiowóz, którego moc obliczeniowa wystarczała jedynie do uruchomienia wbudowanego głośnika i sterowania (oczywiście autonomicznie, a nie przeze mnie) czterema kołami. Nawet nie wiem czy taką moc obliczeniową daje się wyrazić w jakiejś sensownej jednostce.

Potem przyszła era elektronicznych zwierzątek, tamagotchi. Cóż, tez szału nie było, bo monochromatyczne wyświetlacze były dość statyczne. Dziś przeciętny telefon może uruchomić kilkanaście do kilkudziesięciu programów, które mają działać tak samo, ale już graficznie są o niebo lepsze. Różnica jest taka, że szkoda mówić.

Gdzieś w międzyczasie pojawiły się przenośne konsole do gier, które były 2 razy większe niż PSP i obsługiwały zwykle albo węża, albo tetris. Tyle elektroniki. Co zamożniejsi mogli sobie pozwolić na GameBoya w którejś z lepszych wersji, a dziś za coś, co nazywa się tabletem edukacyjnym można zapłacić od około 100 złotych.

Abstrahując od jakości i znaczenia takich zabawek, sama technologia wykorzystana przy produkcji, w porównaniu z tamagotchi, to jakaś era kosmiczna.

Same urządzenia natomiast zaprzęgane są do tego, żeby wyświetlić obrazek jabłka i podpis. Cóż. Znów szału nie ma. Co bardziej zaawansowane urządzenia pozwalają uczyć się tabliczki mnożenia albo rozwiązywać proste łamigłówki słowne. Prawdę mówiąc, wszystko to, co dziś odbywa się na tego typu urządzeniach, dawniej działo się w „realu” i też było nieźle. Jest to argument dla krytyków takich urządzeń i to trzeba przyznać, wcale silny.

Z drugiej strony, w świecie komputerów obsługa najprostszej nawet elektroniki też powinna być potraktowana jako swoista umiejętność. Można dyskutować, czy dwa lata to dobry punkt, żeby tę naukę zaczynać, ale ostatecznie radość dziecka jest ważniejsza. Inna sprawa, że zwykle nie trwa długo, bo nawet najlepsze tworzywo sztuczne chroniące wrażliwą elektronikę nie ma długiego życia w rękach dzieci.

Dla zabawek elektronicznych znalazłoby się kilka zastosowań, należy jednak znaleźć umiar. Dziecko musi mieć też kontakt z innymi zabawkami, żeby mogło rozwijać się bardziej wszechstronnie, bo na przykład na wyobraźnię minikomputery praktycznie nie działają.

Maskotki, pluszaki czy po prostu misie- nie ma znaczenia, jak je nazwiemy, ale z pewnością każdy zdaje sobie sprawę z tego, że pomimo dostępności najróżniejszych zabawek nafaszerowanych elektroniką, z nowoczesnych materiałów, potężnie edukacyjnych, żadna z nich nigdy nie osiągnie progu popularności wyznaczonej przez maskotki. O żadnej z nowoczesnych maskotek nikt nie śpiewa, nikt nie przytula się w nocy do komputerów, nikt nie zabiera ze sobą puzzli na szczęście.

Maskotki mają tę wspaniałą własność, że są tanie i wszechstronne. Okazuje się, że coś, co nie świeci, nie gada i nie ma miliarda funkcji, dostarczyć może dziecku gigantycznej radości. Dzieci bawiące się pluszakami bardzo intensywnie rozwijają wyobraźnię. Maskotka i jej opiekun w świecie wyobraźni mogą być kimkolwiek, natomiast maskotka często jest traktowana jako członek rodziny. Dzieci z pluszakami rozmawiają, przytulają się do nich, płaczą po ich zniszczeniu.

Z punktu widzenia rodzica najwspanialszą zaletą maskotek jest niska cena i wysoka trwałość, co oznacza, że zabawka przynosząca najwięcej radości może przetrwać kilka lat, albo i jeszcze więcej, a jeśli gdzieś kiedyś straci łapę, ucho, mackę czy co tam jeszcze ma, można szybką „operacją” uratować i życie misia i radość dziecka.

Maskotki można kupić wszędzie. Nie są drogie, chyba że półtorametrowe. Większość z nich można wyprać lub wyczyścić chemicznie, dzięki czemu przez długie lata mogą zachować higieniczną czystość. Pluszaki mogą też być wykonane z materiałów hipoalergicznych, choć tych jest stosunkowo niewiele. Zwykle i tak po praniu są wystarczająco czyste, aby nawet dzieci z umiarkowanie silną alergią mogły się nimi bawić.

Maskotki są odpowiednie dla dzieci w prawie każdym wieku. Trzeba pamiętać tylko o dwóch podstawowych rzeczach: te wielkości breloczka do kluczy mogą zostać połknięte przez najmniejsze dzieci, a znów starsze dzieci raczej nie lubią o maskotkach rozmawiać (w końcu jestem już duży, ale pluszaka przy poduszce mogę chyba mieć, no nie).

Maskotki są prezentami uniwersalnymi. Jeśli nie wiadomo, co kupić dziecku, maskotka powinna się udać- nawet jeśli nie stanie się ulubioną, bo o to niełatwo, na pewno znajdzie się dla niej miejsce na półce, sam pluszak otrzyma imię i jako zabawka dla dziecka spełni swoją funkcję- posłuży jako materiał do podsycania wyobraźni.